3 Onderhoud kapitaalgoederen

De lasten en baten voor het onderhoud van de kapitaalgoederen voor de openbare ruimte vallen onder programma Samen Wonen (2.1).

Het beleidskader

Het beheer van de openbare ruimte is een belangrijke taak van de gemeente. Om doelgericht en planmatig te werken zijn kaders en beleidsdoelen noodzakelijk. Eind 2021 heeft de gemeenteraad het Integraal Beleidsplan Openbare Ruimte 2022 – 2026 ‘Buiten voor elkaar’ (IBOR) vastgesteld. Hierin staan de kaders voor het beheer van de openbare ruimte, bijvoorbeeld voor de kwaliteit van onderhoud van de openbare ruimte (de beheerkwaliteit).  

Het beleid uit het IBOR heeft een looptijd van vier jaar en wordt in 2026 geactualiseerd. De looptijd wordt verlengd tot aan de vaststelling van het nieuwe beleid door de raad (planning is eind 2026). In de tabel hieronder staat welke beleidsnota’s betrekking hebben op de kapitaalgoederen, wat de looptijd is en of het gewenste kwaliteitsniveau onderdeel uitmaakt van het beleid.

Tabel: beleidsnota's per kapitaalgoed

Beheerplannen

a. Meerjaren onderhoudsprogramma 2025 – 2034
Eind 2024 is het Meerjaren onderhoudsprogramma 2025 – 2034 “Investeren en programmeren in de openbare ruimte” vastgesteld (MJOP), een uitwerking van het IBOR. Het plan bevat voor de kapitaalgoederen Civiele kunstwerken, Openbare verlichting, Wegen, Groen en Spelen o.a.:

• de koers en planningen voor vervangingsinvesteringen;
• de huidige en de ‘toekomstige’ exploitatielasten.

Bij 'Financiële consequenties beleidsdoel' gaan we verder in op de financiële aspecten uit het MJOP.

b. Van losse beheerplannen naar een integraal beheerplan voor de openbare ruimte
Één van de maatregelen uit het IBOR is het opstellen van een integraal beheerplan openbare ruimte. In 2025 wordt hiermee gestart. Het integrale beheerplan is een vertaling van kaders uit beleidsdocumenten (zoals het IBOR) en biedt handvatten voor de (integrale) planning van werkzaamheden en uitvoering.

Op basis van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) is het verplicht een actueel beheerplan te hebben voor kapitaalgoederen waarvoor een voorziening voor groot onderhoud is. Dalfsen heeft de volgende voorzieningen:

1. Voorziening groot onderhoud Wegen;
2. Voorziening kunstwerken (voor civiele kunstwerken, zoals bruggen);
3. Voorziening exploitatie Riolering;
4. Voorziening vervanging Riolering
5. Voorziening groot onderhoud gebouwen.

Hieronder staat een overzicht van de huidige beheerplannen die betrekking hebben op de kapitaalgoederen. Voor Riolering heeft Dalfsen met het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) tot en met 2026 een actueel beleids- en beheerplan. De beheerplannen voor Wegen en Civiele kunstwerken gaan onderdeel uitmaken van het op te stellen Integraal Beheerplan Openbare Ruimte. Waar nodig worden de meest recente beheerplannen bijgewerkt en aan het bestuur aangeboden voor besluitvorming.

Tabel: Beheerplannen per kapitaalgoed

Welke kwaliteit we realiseren

De gemeenteraad heeft met vaststelling van het IBOR het gewenste kwaliteitsniveau voor de verschillende onderdelen van de openbare ruimte vastgesteld voor de periode 2022 - 2026. In onderstaand figuur staat welke beeldkwaliteit nagestreefd wordt per onderdeel en functiegebied.

tabel: Vastgestelde niveaus voor beeldkwaliteit (IBOR)

Dalfsen beheert de openbare ruimte zodanig dat de kwaliteitsniveaus uit figuur 1 behouden blijven. Inspecties leveren gegevens op over de kwaliteit van de diverse onderdelen van de openbare ruimte. Op basis van deze gegevens worden planningen gemaakt voor onderhoud en/of vervangingen. Bij het beheer van de kapitaalgoederen werkt de gemeente met I-Asset.

De gewenste onderhoudskwaliteit is gebaseerd op de zogenaamde ‘beeldsystematiek’ van het CROW, het landelijke kennisinstituut voor de openbare ruimte. De CROW-systematiek gaat uit van vijf beeldkwaliteitsniveaus voor inrichting en onderhoud. In Dalfsen gaan we uit van de volgende niveaus:

• A = Goed (mooi en comfortabel);
• B = Voldoende (functioneel): Dit is voor Dalfsen het ‘basisniveau’, de technische staat van de openbare ruimte heeft minimaal dit niveau en is duurzaam, heel en veilig;
• C = Matig (onrustig beeld, discomfort of enige vorm van hinder).

Jaarlijks wordt de beeldkwaliteit in twee rondes gemeten. De resultaten worden opgenomen in de jaarstukken (zie prestatie programma 2.1 Samen Wonen paragraaf / Wat willen we bereiken). Uit het onderzoek 'waar staat je gemeente' krijgen we eens in de drie jaar informatie over hoe inwoners de openbare ruimte waarderen. Inwoners van Dalfsen zijn over het algemeen tevreden over hun woon- en leefomgeving, vaak in grotere mate dan gemiddeld in Nederland het geval is. In 2023 werd de zorg van de gemeente voor de leefomgeving met een 7.1 gewaardeerd.

Het gewenste kwaliteitsniveau voor het onderhoud van de gemeentelijke gebouwen staat in de ‘Paragraaf Gemeentelijke Gebouwen’.

Om het kwaliteitsniveau van kapitaalgoederen te wijzigen moet een nieuw beleidskader worden vastgesteld door de raad.

Financiële consequenties beleidsdoel

In het MJOP zijn de exploitatielasten voor de kapitaalgoederen in de openbare ruimte in beeld gebracht.  De exploitatiebudgetten worden jaarlijks bekeken. Geregeld is bijstelling nodig i.v.m. bijvoorbeeld inflatie, kostenstijgingen en toename van areaal. Dit wordt betrokken bij de Planning & Control-cyclus. Gebiedsontwikkelingen hebben door areaaluitbreidingen effect op kosten voor beheer en onderhoud in de openbare ruimte.
In het nieuwe IBOR willen we nadrukkelijker aandacht besteden aan deze effecten en hoe hiermee om te gaan. Het streven is de opgave voor beheer en onderhoud bij gebiedsontwikkelingen in een zo vroeg mogelijk stadium in beeld te brengen en te betrekken bij de planontwikkeling en besluitvorming.

Vervangingsopgave MJOP
Vroeger is bij de aanleg van de openbare ruimte vaak geen rekening gehouden met toekomstige  vervangingskosten. Een deel van de openbare ruimte moet nu vervangen worden. O.a. om hoge onderhoudskosten te voorkomen, de veiligheid te garanderen en een openbare ruimte te houden die functioneert. In het MJOP zijn de noodzakelijke vervangingsinvesteringen en de kapitaallasten daarvan in beeld gebracht en is de koers voor vervangingen tot en met 2034 uitgezet. Dalfsen wil structureel gaan vervangen en werkzaamheden in principe gelijkmatig over de jaren spreiden om het behapbaar te houden voor de omgeving en de organisatie. De planning en bedragen van de vervangingsinvesteringen zijn o.a. gebaseerd op resultaten van inspecties.
Uiterlijk in 2026 zal extra aandacht besteed worden aan afschrijvingstermijnen van diverse kapitaalgoederen. Deze willen we meer in lijn brengen met de technische levensduur. Dit is een uitwerking van het IBOR. We betrekken hier ook het effect op de onderhoudskosten bij.
De raad heeft met de vaststelling van het MJOP krediet beschikbaar gesteld voor vervangingen in 2025. De kapitaallasten hiervoor zijn verwerkt in de PPN en Begroting 2026-2029.
Jaarlijks worden bij de begrotingsbehandeling voor het komende kalenderjaar de investeringskredieten voor de vervangingen voor dat jaar aan de raad gevraagd. Conform het BBV worden deze uitgaven geactiveerd. De kapitaallasten komen in het jaar na de investering op de exploitatiebegroting. De vervangingsinvesteringen voor 2026 t/m 2029 zijn aangedragen voor de PPN 2026-2029 en verwerkt in het investeringsplan van de Begroting 2026-2029.
Er kan aanleiding zijn om werkzaamheden uit te stellen of naar voren te halen. Wijzigingen in de vervangingsinvesteringen en kapitaallasten worden jaarlijks bij de PPN in beeld gebracht en toegelicht.

Stimuleren integraal werken in de openbare ruimte
Met de openbare ruimte moeten we bijdragen aan opgaven uit de Omgevingsvisie, zoals op het gebied van klimaatverbetering, bevordering van gezond gedrag en biodiversiteit. In lijn met de Omgevingswet moeten we opgaven ook integraal bekijken. Dit beleid is vastgelegd in het IBOR. Afgesproken is dat we ervaring gaan opdoen met de integrale aanpak. Dit wordt gedaan aan de hand van een pilot. Een integrale aanpak betekent vaak een andere inrichting en extra kosten. Bijvoorbeeld voor meer groen, andere materialen, nieuwe wegprofielen en verbeterde afwatering. Dit geldt ook voor Participatie. Voor de meerkosten is veelal geen investeringsruimte.
De raad heeft voor het eerste jaar van de pilot van 5 jaar (2025 t/m 2029) krediet beschikbaar gesteld voor het stimuleren van integraal werken in de openbare ruimte (€ 225.000). De investeringen voor 2026 t/m 2029, € 225.000 per jaar, zijn aangedragen voor de PPN 2026-2029 en verwerkt in deze begroting. Met deze middelen kan worden bijgedragen aan integrale projecten of kunnen dergelijke projecten worden geïnitieerd. Ook doen we meer ervaring op met opgavegericht en effect gestuurd werken.
De kapitaallasten worden opgevangen binnen de reguliere exploitatiebegroting.